تخت جمشید پایتخت باستانی سلطنت هخامنشی

واژه پارسه، تخت جمشید و پرسپولیس

تخت جمشید یا (پارسه، پرسپولیس، پرسه پلیس، هزارستون، صدستون و یا چهل منار) نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته، پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده‌است. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده است. در نخستین روز سال نو گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.

در سال ۵۱۸ پیش از میلاد بنای تخت جمشید به عنوان پایتخت جدید هخامنشیان در پارسه آغاز گردید. بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم با گسترش این مجموعه به گسترش آن افزودند. بسیاری از آگاهی‌های موجود که در مورد پیشینه هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگ‌نبشته‌ها و فلزنوشته‌هایی است که در این کاخ‌ها و بر روی دیواره‌ها و لوحه‌ها آن حکاکی شده‌است. سامنر برآورد کرده است که دشت تخت جمشید که شامل ۳۹ قرارگاه مسکونی بوده، در دورهٔ هخامنشیان ۴۳٬۶۰۰ نفر جمعیت داشته است. باور تاریخدانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در ۳۳۰ پیش از میلاد، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و احتمالاً بخش عظیمی از کتاب‌ها، فرهنگ و هنر هخامنشی را با اینکار نابود نمود. با این‌حال ویرانه‌های این مکان هنوز هم برپا است و باستان شناسان از ویرانه‌های آن نشانه‌های آتش و هجوم را بر آن تأیید می‌کنند.

این مکان از سال ۱۹۷۹ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.

پادشاهان ساسانی نیز کتیبه‌هایی در تخت جمشید بر جای گذاشته‌اند. پس از ورود اسلام به ایران نیز این مکان را محترم می‌شمردند و آن را هزار ستون و یا چهل منار می‌گفتند و با شخصیت‌هایی همچون سلیمان نبی و جمشید ارتباطش می‌دادند. عضدالدوله دیلمی در تخت جمشید دو کتیبه به خط کوفی بر جای گذاشته است. همچنین کتیبه‌های دیگری هم به عربی و هم به فارسی در تخت جمشید وجود دارد که جدیدترین آن مربوط به دوره قاجار است.
تخت جمشید در شمال شهرستان مرودشت، شمال استان فارس (شمال شرقی شیراز) جای دارد.

در فاصله ۶ و نیم کیلومتری از تخت جمشید نقش رستم قرار دارد. در نقش رستم آرامگاهای شاهنشاهانی مانند داریوش بزرگ ٫ خشایارشا ٫ اردشیر یکم و داریوش دوم واقع است. آرامگاه پنجمی هم هست که نیمه کاره باقی‌مانده و احتمالاً متعلق به داریوش سوم است.

جدا از سازندگان تخت جمشید که داریوش، خشایارشا و اردشیر یکم بودند، اردشیر سوم نیز تعمیراتی در تخت جمشید انجام داد. آرامگاه‌های اردشیر دوم و سوم در کوهپایه شرقی تخت جمشید کنده شده است.

در خروجی خشاریارشاه یا خروجی دولتها : در قسمت شمال آپادانا یک در خروجی شگفت آور برای خشایارشاه وجود داشته که از آن یک راه پله وسیع باقی مانده است . خشایارشاه که این ساختمان را ساخت آنرا خروجی دولتها نامید به این علت که تمامی بینندگان و بازدیدکنندگان باید از آن عبور می کردند و تنها دخل به این مکان بود و بر سر راه سالن سلطنت بود که باید کرنش و بیعت خود را به پادشاه می دادند . این ساختمان متشکل از اتاق بزرگی بود که سقف آن با ۴ ستون سنگی که ستونهای زنگی مانند داشتند حفظ می شد . در موازات دیواره های داخلی اتاق یک میز سنگی در، درهای ورودی واقع شده بود .

دیواره های بیرونی این ساختمان که از آجر گلی ضخیم ساخته شده اند با تعداد زیادی طاقچه تزیین شده بودند . هر یک از ۳ دیواره در شرق، غرب و جنوب یک در سنگی بزرگ داشتند . یک جفت گاونر عظیم الجثه مدخل غربی را حفظ می کردند . دو مرد گاومانند آشوری در کنار در شرقی ایستاده بودند . بالای هر یک از موجودات عظیم الجثه دست نوشتی سه زبانه وجود دارد ( حک شده است ) که گواهی می دهد خشایارشاه این خروجی را ساخته و تکمیل کرده است . در ورودی در قسمت جنوب که به آپادانا باز می شود وسیعترین در ( از ۳ در ) می باشد . طرحهای بنا ه در گوشه های داخلی درها یافت می شود نشان می دهند که انها باید ۲ درب داشته باشند که احتمالا از چوب ساخته شده بوده و با ورقه هایی از فلز تزیین شده پوشیده شده بوده .

محتویات:
واژه پارسه، تخت جمشید و پرسپولیس
سازه و موقعیت مکانی تخت جمشید
سنگ بنای نخستین
پژوهش‌های باستان‌شناسی
معماری
– معماران و هنرمندان
– معماری حرفه‌ای
– آرایش نقوش
– سنجش درازا و شمارگان
– بست فلزی به جای ملات
– پلکان‌های ورودی سکو و دروازهٔ ملل
– پلکان‌های کاخ آپادانا
کاخ‌ها و ساختمان‌ها
– کاخ آپادانا
– کاخ تچر
– کاخ هدیش
– کاخ ملکه
– کاخ ه
– کاخ سه‌در
– کاخ صدستون
– کاخ شورا
– ساختمان خزانهٔ شاهنشاهی
نمادها
سنگ‌نگاره‌ها
سنگ‌نبشته‌ها
– سنگ‌نبشته‌های داریوش بزرگ
– سنگ‌نبشته‌های خشایارشا
– سنگ‌نبشته اردشیر یکم در تخت جمشید
– اشتباه نگارشی در سنگ‌نوشته‌ها
کتیبه‌ها
– کتیبه‌های غیرهخامنشی
– کتیبه‌های گلی
نظام پرداخت حقوق به کارگران تخت جمشید
جایگاه کنونی این سازه
تل آجری
– هیئت کاوش
تخت جمشید از نگاه سفر نامه نویسان
تأثیر تخت جمشید بر معماری پس از خود
– معماری باستان
– معماری مدرن
سرانجام تخت جمشید
تخت جمشید و نمادهای امروزی
پارس یا پرسپولیس
حرم خشایارشاه
ساختار گوناگون در پرسپولیس
محتوای گنجینه و کشفیات دیگر
لوحهای میخی
مهرها و اثرات مهرها
یافته های گوناکون
آرامگاه سلطنتی و آثار دیگر