خودباختگی و توکل بر خدا

مقاله خودباختگی و توکل بر خدا یک پژوهش در زمینه توکل بر خدا و آثار آن است. این مقاله شامل 26 صفحه و بصورت فایل ورد (docx) قابل دانلود است.

امیدواریم مقاله خودباختگی و توکل بر خدا برای شما مفید واقع شود. فهرست مطالب و قسمتی از متن مقاله بصورت نمونه در زیر آورده شده است:

فهرست مطالب مقاله خودباختگی و توکل بر خدا

• بازتاب توکل در زندگى پیامبران
• «توکل » در احادیث اسلامى
  • حقیقت توکل
  • آثار و پیامدهاى توکل
  • اسباب توکل
  • درجات توکل
  • راه هاى رسیدن به توکل

بازتاب توکل در زندگى پیامبران

در آیات قرآن مجید، به ویژه در تاریخ انبیا، صفت «توکل » به عنوان یکى از بارزترین صفات آنها در طول تاریخ مشاهده می‌شود که همواره در برابر حوادث سخت، مشکلات طاقت فرسا و دشمنان بى رحم اعتمادشان بر خدا و تکیه گاهشان ذات پاک او بوده است، و از وابستگى و اعتماد بر ما سوى الله مبرى بوده اند. نخست از نوح(ع) پیامبر بزرگ خدا شروع می‌کنیم:

در نخستین آیه مورد بحث می‌خوانیم: هنگامى که نوح(ع) در برابر دشمنان نیرومند و لجوج و متعصب قرار گرفت، با اعتماد به خداوند و توکل بر ذات پاکش در برابر همه آنان مقاومت کرد، قرآن در این زمینه به پیامبر اسلام(ص) می‌گوید: «سرگذشت نوح(ع) را براى آنها(مسلمانان نخستین که در چنگال دشمنان زورمند گرفتار بودند) بخوان، در آن هنگام که به قوم خود گفت:

اى قوم من! هرگاه موقعیت من و یادآورى هایم نسبت به آیات الهى بر شما سنگین(و غیر قابل تحمل) است، (هر کار از دستتان ساخته است بکنید، من ترس ندارم) من بر خدا توکل کرده ام، نیروى خود و نیروى معبودهایتان را جمع کنید، سپس چیزى بر شما مخفى نماند و بعد به حیات من پایان دهید و لحظه اى مهلتم ندهید(اما بدانید در برابر قدرت خداوند کارى از شما ساخته نیست!)»، (وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ إِنْ کَانَ کَبُرَ عَلَیْکُمْ مَقَامِی وَتَذْکِیرِی بِآیَاتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَکَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَکُمْ وَشُرَکَاءَکُمْ ثُمَّ لا یَکُنْ أَمْرُکُمْ عَلَیْکُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَیَّ وَلا تُنْظِرُونِ)

«توکل » در احادیث اسلامى

در روایات اسلامى اهمیت فوق العاده اى به این ارزش اخلاقى داده شده تا آنجا که آثار و برکاتى براى آن بیان گردیده که براى کمتر صفتى می‌توان یافت، روایات زیر را که از میان آنها گلچین کرده ایم و دقایق لطیفى که در آن است نمونه خوبى براى این مقصود محسوب می‌شود:

۱- در حدیثى از رسول خدا(ص) می‌خوانیم: «من سره ان یکون اقوى الناس فلیتوکل على الله‌؛ کسى که دوست دارد قوى ترین مردم باشد بر خدا توکل کند»!

۲- در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(ع) آمده است: «فى التوکل حقیقة الایقان‌؛ قیقت یقین در توکل است »!

۳- در حدیث پرمعناى دیگرى در داستان ابراهیم(ع) در تفسیر على بن ابراهیم می‌خوانیم: هنگامى که ابراهیم(ع) را در منجنیق گذاشتند عمویش آزر آمد و یک سیلى محکم به صورت او زد و گفت: از مذهب توحیدیت بازگرد!(ابراهیم اعتنایى به او نکرد) در این هنگام خداوند فرشتگان را به آسمان دنیا فرستاد تا نظاره گر این صحنه باشند، همه موجودات از خدا تقاضاى نجات ابراهیم(ع) را کردند، از جمله زمین گفت: «پروردگارا! بر پشت من بنده موحدى جز او نیست و هم اکنون در کام آتش فرومى رود، خطاب آمد اگر او مرا بخواند مشکلش را حل می‌کنم.

جبرئیل در منجنیق به سراغ او آمد و گفت: اى ابراهیم! به من حاجتى دارى تا انجام دهم؟ ابراهیم گفت: «به تو نه! اما به پروردگار عالم آرى!» در اینجا بود که جبرئیل انگشترى به او داد که این جمله ها(که در واقع دستور نجات بود) بر روى آن نوشته شده بود: لا اله الا الله محمد رسول الله، الجات ظهرى الى الله، اسندت امرى الى الله، و فوضت امرى الى الله!(این جمله‌هاکه مفهوم واقعیش همان توکل همه جانبه بر خدا بود، کار خود را کرد، و هنگامى که ابراهیم(ع) به میان آتش پرتاب شد.

به تعبیر روایت: «اوحى الله الى النار کونى بردا، فاضطربت اسنان ابراهیم من البرد حتى قال: و سلاما على ابراهیم‌؛ در این هنگام خداوند به آتش وحى فرستاد که سرد شو! آتش آن چنان سرد شد که دندانهاى ابراهیم به هم می‌خورد، سپس خطاب آمد و سلاما على ابراهیم سرد و سالم باش براى ابراهیم (در این هنگام آتش به محیطى آرام بخش مبدل گشت) و جبرئیل در کنار ابراهیم قرار گرفت و با او به گفتگو نشست».

حقیقت توکل

همان گونه که در آغاز بحث گفته شد توکل از ماده وکالت به معنى سپردن کارها به خدا و اعتماد بر لطف اوست، نه به این معنى که دست از تلاش و کوشش بردارد بلکه تا آنجا در توان دارد تلاش کند و منزلگاه‌هارا یکى بعد از دیگرى با تمام توان بپیماید، اما آنچه از توان او بیرون است به خدا واگذارد و از الطاف جلیه و خفیه او مدد بطلبد!

یکى از علماى معروف اخلاق در تفسیر توکل می‌گوید: «توکل منزلى از منزلگاههاى دین و مقامى از مقامات اهل یقین است، بلکه آن از مفاهیم درجات مقربین است، از نظر مفهوم پیچیده و از نظر عمل سنگین است»!

دلیل بر پیچیدگى مفهوم آن این است که توجه به عالم اسباب و اعتماد بر آنها نوعى شرک است، و از سوى دیگر بى اعتنایى به اسباب و جدایى کامل از آنها نیز نفى سنت و ایراد به شریعت است که مردم را به آنها ترغیب نموده ».

سپس می‌افزاید: «حقیقت توکلى که در شرع اسلامى آمده همان اعتماد قلبى در تمام کارها بر خدا، و صرف نظر کردن از ماسوى الله است و این منافات با تحصیل اسباب ندارد مشروط بر اینکه اسباب را در سرنوشت خود اصل اساسى نشمرد».

آثار و پیامدهاى توکل

از آنجا که متوکلان کار خود را به خدا واگذار می‌کنند، همان خداوندى که قادر بر همه چیز و آگاه از همه چیز است، خداوندى که همه مشکلات براى او سهل و آسان است، نخستین اثر مثبتى که در آنها به وجود می‌آید مساله اعتماد به نفس و ایستادگى و مقاومت در برابر مشکلات است.

اگر کسى خود را در میدانى در برابر دشمن تنها ببیند هر قدر نیرومند و قوى باشد به زودى روحیه خود و اعتماد به نفس را از دست می‌دهد، ولى اگر احساس کند لشکر نیرومندى شت سر اوست احساس توانایى و قدرت می‌کند، هر چند خودش ضعیف باشد.

اسباب توکل

توکل مانند سایر فضایل اخلاقى، اسباب و سرچشمه هاى متعددى دارد ولى می‌توان گفت: عمده ترین اسباب توکل ایمان و یقین به ذات پاک خدا و صفات جمال و جلال اوست.

هنگامى که انسان به علم الیقین از قدرت و علم خدا با خبر باشد، و در پهنه هستى همه چیز و همه کس را ریزه خوار خوان نعمت او بداند و به مفهوم «لامؤثر فى الوجود الا الله » آشنا باشد، روح و جان و دل خویش را در گرو این امر بداند، و جهان را صحنه الطاف بیکران الهى ببیند، به یقین به او توکل می‌کند، خویش را به او می‌سپارد، در کاستى‌هاو مشکلات به دامان لطف او چنگ می‌زند، و پیروزى نهایى را(پس از به کارگیرى تلاشهاى خود) از خدا می‌خواهد.

و به تعبیر دیگر توکل میوه شجره «توحید افعالى » است، همان شجره مبارکه اى که ریشه آن ثابت و شاخه هایش بر فراز آسمانهاست و هر زمان میوه هاى تازه اى بر شاخسار آن ظاهر می‌شود که از مهمترین آنها میوه توکل است!

در آیات قرآن و احادیث اسلامى نیز مکرر به این جمله اشاره شده از جمله: در هفت آیه از قرآن مجید، جمله و على الله فلیتوکل المؤمنون آمده است یعنى افراد با ایمان تنها بر خدا باید تکیه کنند، این تعبیر مکرر به خوبى رابطه میان ایمان و توکل را آشکار می‌سازد.

درجات توکل

از آنچه در بحث قبل آمد به خوبى روشن می‌شود که چرا بعضى توکل قوى تر دارند و چرا بعضى مرتبه ضعیف ترى از توکل را دارا هستند، هنگامى که پذیرفتیم توکل زاییده ایمان است، هر قدر ایمان به خدا و صفات پروردگار قوى تر گردد، به همان نسبت توکل او بیشتر می‌شود، توکل فوق العاده ابراهیم زاییده ایمان فوق العاده او بود و توکل عجیب امیرمؤمنان على(ع) در «لیلة المبیت » (شبى که به جاى پیامبر(ص) خوابید تا حضرتش مخفیانه از مکه به مدینه مهاجرت کند) نیز زاییده ایمان آن حضرت بود، مؤمنانى را نیز می‌بینیم که در مراحل متوسط یا پایین ایمانند و به همان نسبت بر خدا تکیه دارند.

راه هاى رسیدن به توکل

علماى علم اخلاق براى رسیدن به توکل، راه هاى ى ارائه کرده اند که هر کدام عامل مؤثرى براى کسب این فضیلت بزرگ اخلاقى است، از جمله: توجه به «توحید افعالى » و اعتقاد به این که همه چیز در این عالم مستند به ذات پاک خداست، سرچشمه هستى اوست و کائنات از وجود «ذى جود» او می‌باشند، مسبب الاسباب اوست و تاثیر هر عاملى به فرمان او می‌باشد، همه موجودات ریزه خوار خوان نعمت او هستند و از فضل و کرم او بهره می‌گیرند.

پس از تامل در این امور، به حالات گذشته خویش بنگرد و ببیند که چگونه خداوند عالم، او را به وسیله نور هستى از ظلمت نیستى خارج ساخته و لباس زیباى وجود که ریشه همه موهبتهاست بر قامت او پوشانیده است. هنگامى که در رحم مادر، در «ظلمات ثلاث »، دست او از همه جا کوتاه بود، از لطف خداوند بى بهره نبود‌؛ بلکه هر چه نیاز داشت در اختیارش بود.

کلیدواژه ها

توکل – توکل بر خدا – خودباختگی – خودباختگی در قرآن – خودباختگی چیست – آثار توکل به خدا – آثار توکل بر خدا در زندگی