زلزله و آتشفشان

ایران کشوری است زلزله خیز، زلزله های مختلف قرن اخیر گواه این است که هیچ  نقطه ای از خاک  سرزمین  مان از این حادثه طبیعی مصون نیست. زلزله  مثل گردش زمین، باد و طوفان و یا درخشش خورشید  و آمدن  باران، پدیده ای کاملاً طبیعی ، انکار  ناشدنی  اما چاره پذیر است. واقعیت  تلخ این است که انسانها را، زلزله نمی کشد بلکه  خانه های سست بنیاد می کشد.

امروزه آگاهی ها و اطلاعاتی که درباره ساختمان کره زمین  و زلزله داریم برای ترسیم  نقشه مناطق در معرض خطر کافی است، اما با این همه، مردم  بازهم در همین مناطق خطرناک، خانه های سست و غیر مقاوم می سازند. در نتیجه  بسیاری از شهرهای ما از جمله کلان شهر تهران با تهدید  زلزله های بسیار ویرانگر روبرو هستند.

با امید به روزی که در آن بتوانیم  زلزله را به موقع پیش بینی کنیم. اکنون تنها راه  نجات این است که خانه هایمان را در برابر زمین لزره مقاوم و استوارتر بسازیم.

منشاء زمین

به نظر دانشمندان زمین حدود ۶/۴ میلیارد سال پیش تشکیل شده است و از آن زمان سطح زمین  بصورت تدریجی طی مراحل مختلف شکل گرفته است. به احتمال زیاد زمین میلیونها سال پس از یک انفجار در فضا ایجاد شده است. این انفجار حجم عظیم  و وسیعی از گاز  و ذرات گرد و غبار ایجاد کرده است. دانشمندان فکر می کنند ذرات به یکدیگر متصل شده و به هم جوش خورده اند، تبدیل به توده های عظیمی از مواد مذاب شده و بالاخره  تبدیل به سیارات امروزی شده اند.

به راحتی  می توان تصور کرد که زمین  ایجاد شده به طرز  باور نکردنی داغ بوده ودر سطح آن دریایی از سنگهای مذاب وجود داشته است. حدود ۴ میلیارد سال پیش  به آرامی شروع به سرد شدن  کرد و به لایه های  مختلفی تقسیم شد.

سنگین ترین ماده برای تشکیل هسته در قسمت مرکزی  زمین قرار گرفته و  هنوز  به طرز  باور نکردنی داغ مانده است. مواد کم چگالی تر ، لایه های  اطراف هسته را تشکیل  دادند. در سطح زمین، ماده مذاب  به اندازه کافی سرد شده تا یک پوسته  سنگی که به اعتقاد  دانشمندان  با آتشفشانهای بسیاری پوشیده  شده است را تشکیل دهد.

قاره های اولیه احتمالاً از سنگ تشکیل شده است که این سنگ از آتشفشان به  روی سطح جریان پیدا کرده و سرد شده و پوسته ضخیم تری را تشکیل داده است. اقیانوسها ممکن  است در لایه های  زیرین  حین فشرده شدن گازهای  فرار فورانهای آتشفشانی ظاهر شوند که متشکل از قطرات ریز فشرده آب می باشند. پس اتمسفر  اولیه زمین ، احتمالا ً بوسیله گازهای آتشفشانی تشکیل شده است.

وضع موجود زمین

اگر چه سطح زمین ظاهراً  جامد و ثابت به نظر می رسد ولی هنوز تغییراتی در حال شکل گیری می باشد.  سطح زمین به طور مداوم در حین مراحل مختلف تدریجاً به سمت بالا ساخته می شود یا به سمت پایین شکسته می شود. بیشتر  تغییرات  مشاهده شده بسیار آرام رخ می دهد ، ولی توسط تجهیزات  علمی مخصوص قابل تشیخص می باشند. برای  تشکیل یک رشته کوه میلیاردها سال زمان لازم است.  اما یک فوران  شدید آتشفشان  یا یک زلزله  ویران کننده می تواند سطح زمین را طی چند روز، چند ساعت  یا حتی چند ثانیه تغییر بدهد.

ساختار زمین

زمین تقریبا شبیه یک کره می باشد اما اندکی در قطب شمال و  قطب جنوب پهن بوده و شامل ۳ لایه اصلی پوسته ، جبه  وهسته است . هر لایه  از انواع مختلف سنگ تشکیل شده است.

حرکت سطحی زمین

پوسته و لایه جامد  بالایی  گوشته ( جبه ) از یک لایه شناخته شده به نام لیتوسفر تشکیل شده است . دو نوع لیتوسفر وجود دارد: لیتوسفر  اقیانوسی که پوسته  اقیانوسی دارد و در حدود ۶KM (4 مایل) در سطح  خود ضخامت دارد.

این پوسته  بیشتر به وسیله دریا  پوشیده شده است. نوع دیگر لیتوسفر قاره ای است که پوسته  قاره ای دارد و بین ۴۴-۷۵KM (22-35 mile)  در سطح ضخامت دارد. بیشتر قسمتهای آن مرتفع تر از آن است  که با آب پوشیده شود پس سرزمینها و خشکی ها را ایجاد کرده است.

صفحات زمین

اگر چه تصور می شود زمین یک سطح پیوسته دارد ولی این سطح در چندین  قسمت  شکسته شده است که مانند  یک خط باریک قطعات  را به صورتی که با یکدیگر  متناسب  و فیکس باشند می بُرد. این قطعات  هرکدام  یک صفحه نامیده می شوند  و بطور مداوم  و بسیار آرام درکنار هم خلاف جهت یکدیگر  درحرکت  می باشند  یک صفحه  می تواند از لیتوسفر  اقیانوسی  یا قاره ای  یا هردو نوع تشکیل شده باشد. لبه های صفحه  ها مرزهای  صحفه ای یا حاشیه های صفحه ای  نامیده می شوند و در همین  نواحی است که همه زلزله ها رخ می دهد و بیشتر  آتشفشانها یافت می شوند.

حرکات صفحات زمین

صفحات زمین به طور مستمر  در مسیرها و جهات  مختلف در حرکت می باشند . اگر چه  این حرکت  بسیار کند انجام می شود . صفحات  بطور متوسط (۲ اینچ) ۵ سانتی متر در سال حرکت می کنند  که تقریبا برابر میزان رشد ناخن می باشد. به دلیل اینکه همه صفحات به هم متصل هستند، حرکت هر یک از صفحات یک تاثیر برخوردی  دارد که حرکت  تدریجی همه صفحات اطراف خود را ایجاد  می کنند. علائم  مسیرهای  مختلف حرکات  صفحه ای  در مرزهای صفحات  اطراف خود را ایجاد می کند . علائم  مسیرهای  مختلف حرکات صفحه ای در مرزهای  صفحات  قابل دیدن است. دانشمندان  مطمئن نیستند چه چیزی موجب  حرکت  آنها می شود. تئوری هایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه  یک نوع  حرکت صفحه ای ممکن است یک حرکت دهنده ابتدایی باشد که بطور مداوم  حرکات صفحات را نمایان می کند

جابه جائی  قاره ها

دانشمندان معتقدند از زمانی که اولین  پوسته  زمین شکل گرفت، حرکات  صفحه ای از لحاظ  موقعیت ، شکل و اندازه قاره ها و اقیانوس ها تغییر کرده اند. دانشمندان  این مراحل را تکتونیک صفحه ای می نامند. آنها ایده شان را روی شواهد گوناگون  پایه ریزی کرده اند. به عنوان مثال، اشکال  چندین قاره امروزی مثل آمریکای  جنوبی و افریقا به نظر می آید  که زمانی  به هم متصل بوده اند همچنین  دانشمندان  شباهتهایی در انواع  سنگها و سن رشته کوههای قدیمی  یافت شده و در دو قاره را کشف کرده اند.

حرکات در مرزهای  صفحه ای

مسیری که صفحات  زمین حرکت می کنند تعیین می کند که در هر مرز چه چیز پیدا شود.  بعضی از صفحات  از هم دور می شوند وتعدادی  دیگر  درکنار هم می لغزند.

حرکت صفحات  دور شونده

مناطقی که درآن دو صفحه از هم دور می شوند درمکانهای  اصلی کف اقیانوسها یافت می شوند.صفحات  دور شونده ،بوسیله  رشته کوههای متشکل  از سنگهای آتشفشانی  مشخص می شوند.آتشفشانها شیب دار ی یا مخروطی شکل نیستند  بلکه خط الرأسهای ( ستیغ ها) پیوسته  طولانی همراه با شیبهای آرام دارند.

ستیغ های که بوسیله یک شکاف که مرز بین دو صفحه  را نشان می دهد از هم جدا می شوند . شکاف به سمت بالا حین بالا آمدن ماگما  از استنوسفر باز می شود .هنگامی که ماگما به سطح می رسد سرد می شود  وروی لبه های صفحات  تشکیل  دهنده کف جدید اقیانوس منجمد می شود. همچنین ماگما صفحات را درجهت دور شدن از هم می کشاند.

این مرحله به عنوان  گسترش کف اقیانوس  شناخته می شود . این گسترش  به طور مدوام تا زمانیکه باز شدگی ادامه دارد بطورپایان  ناپذیری انجام می شود.ومکانی  که این اتفاق در آن می افتد، به عنوان  خط الرأس  گسترش دهنده  شناخته می شود.

ادامه مطالب در فایل کامل WORD