انسان کامل

موضوع بحث ، انسان کامل از دیدگاه اسلام است . انسان کامل یعنی انسان نمونه ، انسان اعلا، انسان والاو هر تعبیری که می خواهید بکنید . انسان همانند بسیاری از چیزهای دیگر کامل و غیر کامل دارد و بلکه معیوب دارد و سالم ، انسان سالم داریم و انسان معیوب و انسان سالم باز خودش دو نوع است :
۱- انسان سالم و کامل
۲- انسان سالم و غیر کامل
شناختن انسان کامل یا انسان نمونه از دیدگاه اسلام از آن نظر برای ما مسلیمن واجب و لازم است که حکم مدل و حکم الگو و حکم سرمشق را دارد .یعنی ما اگر بخواهیم یک مسلمان کامل داتشه باشیم چون انسان می خواهد انسان کامل بسازد . اگر بخواهیم به کمال انسانی خودمان برسیم ، تحت تربیت و تعلیم اسلامی باید بدانیم که انسان کامل چگونه چیزی است و چگونه است و چهره انشان کامل چگونه چهره ای است ؟ یعنی چهره روحی و معنوی آن . سیمای معنوی انسان کامل چگونه سیمائی است ؟ مشخصات انسان کامل چگونه مشخصاتی است ؟ تا ما جامعه خودمان ، افراد خودمان و خودمان را آنگونه بسازیم و اگر ما انسان کامل اسلام را نشناسیم قطعا نمی توانیم یک مسلمان تمام و کامل باشیم و یا به تعبیر دیگر ، انسان ولو کامل نسبی از نظر اسلام شناخت انسان کامل از نظر اسلام دو راه دارد :
یک راه این است که ببینیم قرآن در درجه اول و سنت در درجه دوم انسان کامل رابا بیایات خودشان چگونه توصیف کرده اند، حالا ولو به تعبیر انسان کامل نیست به تعبیر مسلمان کامل مومن کامل ولی خوب معلوم است که مسلمان کامل یعنی انسانی که در اسلام به کمال رسیده است و باید ببینیم که قرآن و یا سنت انسان کامل را با چه مشخصاتی بیان کرده اند و چه خطوطی برای سیمای انسان کامل کشیده اند و از فضا چه در قران و چه در سنت در این زمینه بیان زیاد داریم .
دومین راه این است که افرادی عینی از انسان ها افرادی که مطمئن هستیم که اینها ساخته شده اند آنچنانکه قرآن می خواهد و آنچنانکه اسلام می خواهد یعنی انسانهای وجود عینی ، انسان های کامل اسلامی چون انسان کامل اسلامی فقط یک انسان ایده آلی و خیالی و ذهنی نیست که هیچ وقت در خارج وجود پیدا نکرده باشد نه در خارج زیادهم وجود پیدا کرد است هم حد اعلای و هم یک درجه پایین تر و دو درجه پایین تر از آن .
خود پیغمبر اکرم نمونه انسان کامل اسلام است ، علی (ع) یک نمونه دیگر از انسان کامل اسلام است . شناخت علی شناخت انسان کامل اسلام است .
ما اگر انسان کامل اسلام را چه از راه بیان قرآن و چه از راه شناخت شخصیت پرورده های قرآن نشناسیم نمی توانیم راهی را که اسلام معین کره است برویم نمی توانیم ما یک مسلمان واقعی و درست باشیم ، جامعه ما نمی تواند یک جامعه اسلامی باشد، پس ضرورت دارد حتما انسان کامل و عالی و متعالی اسلام را بشناسیم . ولی یک سوال هست که اصلا معنای کامل چیست؟ بعضی چیزها خیلی واضح است ولی وقتی که انسان دقت می کند می بیند خیز این این واضح از خیلی از مشکل ها بیشتر احتیاج به توضیح دارد انسان کامل یعنی چه ؟
انسان کامل بالفظ انسان کامل این را طرح کرده و با دید خاص عرفانی هم این مطلب را بیان کرده است ولی دیگران هم انسان کامل را هر کسی به دید خودش به شکلی بیان کرده است و همین مسئله است که ما می خواهیم از دید قرآن ببینیم که انسان کامل از دید قرآن چگونه انسانی است ، بحث را از انسان تمام و ناقص شروع می کنیم چون تا این مرحله را نپیمائیم به آن مرحله نمی توانیم برسیم که آیا انسان سالم و انسان معیوب ما داریم . یکی سلامت و یکی عیب است که مربوط به جسم و تن انسان است در این که شکی نیست که بعضی از انسانها از نظر جسمی سالمند و بعضی دیگر از نظر جسمی معیوبند ولی اینها مربوط به شخص انسان است اگر یک انسان کور یا کر یا فلج باشد شما اینها را از نظر فضیلت ، نقض نشمارید .
اینکه خیال می کنیم روان انسان تابعی است از جسم ، صد درصد اشتباه می کنیم . اساسا آیا روان انسان می تواند بیمار باشد در حالیکه جسم انسان سالم باشد یا خیر . این هم خودش یک مسئله ای است . کسانی که منکر روح و اصالت روح هستند و تمام خواص روحی را اگر مستقیم و بدون واسطه سلسله اعصاب انسان می دانند بنابراین نظریه اینها اساسا روان حمی ندارد همه چیز تابع جسم است ، اگر روان بیمار باشد حتما جسم بیمار است ، بیماری روانی همان بیماری جسمی است و امروزه بیشتر این مطلب ثابت شده ایت که ممکن است انسان از نظر جسمی انسان سالمی باشد و از نظر پزشک اعصاب هم سالم باشد و در عین حال از نظر روانی بیمار باشد مثل اینکه به گفته امروزی عقده روانی داشته باشد انسانی که عقده روانی داشته باشد واقعا علم امروز می گوید بیمار است یعنی اختلال در دستگاه روانی او پیدا شده است بدون اینکه اختلالی در دستگاه جسمی او باشد و از این جهت راه معالجه آن بیمار روانی هم دواهای مادی نیست مثلا آن کسی که دارای عقده تکبر است واقعا بیمار است واقعا اختلال روحی و روانی است آیا می توان دوائی برای آن در داروخانه ها پیدا کرد که اگر انسان بخورد تکبر او تبدیل شود به تواضع و یا انسانی قسی القلب و جلادی را با آمپول و قرص می توانیم تبدیل کنیم به یک انسان مهربان و این خود یک مسئله ای است که محرومیتهای انسانها در آنها ایجاد بیماری می کند. انسان وقتی احساس می کند به یک شخصی کینه می ورزد و دلش می خواهد انتقام بگیرد و تا او را به خاک و خون نکشد آرام نمی گیرد .
چیست این حس انتقامجوئی در انسان ، این خودش یک امری است . انسان حسود وقتی که چیزی یا نعمتی را در دیرگان می بیند همه آرزویش این است که از سلب بشود برای خودش فکر نمی کند که انسان سالم غبطه دارد نه حسد آدم سالم همیشه درباره خودش فکر می کند که جلو بیفتد اگر یک انسان همیشه در این فکر است که خودش جلو بیفتد این سالم است و این دلیل بر عیب نیست اما اگر کسی همیشه در این اندیشه است که دیگری عقب بیفتد این بیمار است .
انسان کامل انسانی است که همه ارزشهای انسانی اش باهم رشد کنند . هیچ کدام بی رشد نمانند و همه هماهنگ یکدیگر رشد بکنند و رشدش به حد اعلا برسد آن وقت این می شود انسان کامل این می شود آن کسی که قرآن مجید او را تعبیر به امام می کند .
مثلا یکی از ارشهای اسلامی که اسلام آن را تائید می کند عبادت است . عبادت ذکر خداست عبادت در همان معنای خاصش البته در اسلام هر کاری را که انسان برای خدا انجام می دهد عبادت است وقتی که دنبال کار می رود و هدفش این است که خود و عائله خودش را بی نیاز کند و به جامعه خودش خدمت کند در عبادت است این خودش یک ارزش واقعی است .
یکی دیگر از ارزشهای انسان کامل زهد است . ارزش دیگر خدمت به خلق است یکی از ارزشهای قاطع و مسلم انسان که اسلام هم او را صد در صد تائید می کند و واقعا ارزش انسانی خدمت گذار خلق بودن است .
آزادی یکی از بزرگترین و عالی ترین ارزشهای انسانی است و به تعبیر دیگر معنویات انسان یعنی چیزهائی که ما فوق حد حیوانات انسان است برای انسان آزادی یک ارزشی است مافوق ارزشهای مادی .
گرامی داشتم ای نفش از آنت***که آسان بگذرد بر دل جهانت

برگرفته از کتاب انسان کامل از استاد شهید مرتضی مطهری .