بانک پروژه

گندم گذشته از جنبه تجارتي مهم آن در دنيا، سلاحي كارآمد در مناسبات سياسي و جهاني است كه روز به روز بر اهميت كاربردي آن افزوده مي شود. با اينكه جمعيت ايران در حدود 1% جمعيت جهان است ولي در حدود 5/2% گندم جهان را مصرف مي كند كه اندازه اي خارج از تعادل سطوح استاندارد بين المللي است و تا حدود زيادي خبر از ضايعات بالا و مصرف آن بوسيله دام و طيور مي دهد. گندم همانند انرژي، كالايي راهبردي شناخته مي شود و از شاخص هاي مهم كشاورزي محسوب مي‌گردد. در حال حاضر سهم بزرگي از پتانسيل كشاورزي كشور به توليد گندم اختصاص دارد يعني رقمي در حدود 1/5 ميليون هكتار (مركز آمار ايران 79) كه با احتساب 25% ضايعات تقريبي گندم در كشور در واقع حدود 3/1 ميليون هكتار از اراضي مستعد كشور، با صرف كليه نهاده هاي زراعي، ضايع مي شود و اين با هدفهاي كشاورزي در رسيدن به خود كفايي در تضاد است. بطور كلي ضايعات گندم را مي توان به بخش هاي زير تقسيم نمود:
1- ضايعات كاشت
ضايعات در اين مرحله ، مقدار اضافه مصرف بذر است كه معمولاً حدود 20% برآورد مي شود و عمدتاً ناشي از خلاء تكنيكي و استفاده از شيوه هاي منسوخ كاشت مي باشد كه برابر 3/1 % كل گندم مصرفي كشور و يا 2%‌ كل گندم توليدي كشور است.
2- ضايعات پيش از برداشت
شامل ضايعات تأخير برداشت است كه بصورت ريزش يا سبز شدن روي خوشه در نواحي باران خيز حاصل مي شود. در يك طرح تحقيقاتي تلفات قبل از برداشت معادل 9/54 كيلوگرم در هكتار اندازه گيري شده است.
3- ضايعات برداشت
ضايعات در مرحله برداشت با كمباين شامل تلفات سكوي برش (%2- 5/0)، تلفات واحدهاي كوبنده (%1-5/0)، جداكننده (%4/0-2/0)، تميز كننده (%2/0-04/0) ‌و ساير عوامل است.
4- ضايعات پس از برداشت
اين ضايعات را مي توان به 4 دسته ضايعات حمل و نقل و ريخت و پاش (%5/5)، ضايعات بوجاري (%2/0)، ضايعات انبارداري (4%) و ضايعات تبديل (%5) طبقه بندي نمود.
از طرفی محصول جانبي گندم کاه می باشد. قرنهاست از كاه بعنوان ماده اوليه ساخت كاغذ (مخصوصاً در چين) استفاده مي شود. هم اكنون درمناطقي نظير اروپاي شرقي، آمريكاي جنوبي، خاورميانه و آسيا کاه بعنوان ماده اوليه مهم در صنعت خمير كاغذ مي باشد. دليل اصلي تداوم كاربرد كاه در ساخت كاغذ سهولت دستيابي به آن به عنوان پسماند توليد مواد غذايي است. اما مشكل هزينه هاي كارگري جهت جمع آوري، ذخيره سازي و جابجايي، كاربرد اين ماده را بيشتر به كشورهايي كه داراي نيروي انساني ارزان هستند و فرايندهايي كه كارخانجات مقياس كوچك نياز دارند محدود كرده است. موارد استفاده ديگر كاه عبارتند از:
1- تغذيه دام، 2- منبع سوخت و توليد انرژي در كشورهاي غربي، 3- بستر دامها، 4- توليد پروتئين، 5- توليد كودهاي آلي، 6- افزايش حاصلخيزي خاك

ويژگي هاي گياه گندم
گندم، گل آذین سنبله‌ای دارد. از هر گره آن معمولاً یک سنبلچه متشکل از دو گلوم و سه گلچه به وجود می‌‌آید. گاهی تعداد گلچه ها به 9 هم می‌‌رسد. دانه گندم بین دو پوشش قاشق مانند به نام های پوشک بیرونی (لما) و پوشک درونی (پالئا) قرار گرفته است.
برگ های گندم مانند برگ های سایر غلات (به جز ذرت و ارزن)، نازک و کم عرض بوده و زبانه‌های کوچکی دارند. میوه گندم با توجه به گونه آن، 3 تا 10 میلیمتر طول و 3 تا 5 میلیمتر هم قطر دارد و شامل این بخش است.
گیاهک: یا رویان که تقریباً 5/2 درصد وزن دانه را تشکیل می‌‌دهد و سرشار از پروتئین و چربی است که این بخش را معمولاً در تهیهٔ آرد گندم جدا می‌‌کنند. سبوس: همان پوستهٔ دانه است و تقریباً 14 درصد از وزن دانه را تشکیل می‌‌دهد. سبوس را هم همچون گیاهک در مرحلهٔ آرد سازی از دانه جدا می‌کنند و معمولاً برای خوراک دام مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. آندوسپرم: حاوی مواد نشاسته‌ای دانه گندم است و تقریباً 83 تا 87 درصد از کل دانه را شامل می‌‌شود. آندوسپرم دارای دانه‌های نشاسته‌ای و مواد پروتئینی می‌‌باشد که دانه‌های نشاسته آن بوسیله گلوتن که یکی از پروتئین های موجود در دانه است، بهم چسبیده اند. میزان گلوتن موجود در دانه بر حسب نوع و نژاد گندم تفاوت می‌‌کند. همین میزان گلوتن گندم است که مرغوبیت آن را تعیین می‌‌نماید. گندم های قرمز سخت بهاره و پاییزه گلوتن بیشتری دارند و به همین دلیل، ارزش تهیه نان از آنها بیشتر است. چون خمیر حاصل از آردی که از لحاظ گلوتن غنی است، به دلیل داشتن حالت کشدار، قادر است که گازهای ناشی از تخمیر را بیشتر در خود نگهدارد و برای همین، خمیر بهتر ورآمده و حجمش بیشتر می‌‌گردد

آب و هوای مناسب برای رشد گندم
شرایط ایده آل برای رشد گندم، آب و هوای خنک در دوره رشد رویشی، آب و هوای معتدل در دوران تشکیل دانه و آب و هوای گرم و خشک در زمان برداشت محصول می‌‌باشد. بنابراین در مناطقی که زمستان های سخت دارند، کشت گندم با مشکلاتی از قبیل سرمازدگی زمستانی مواجه می‌‌شود. البته باید بدانیم که گندم در برابر خشکی مقاومت چندانی ندارد و نمی‌تواند به مدت طولانی، خشکی و کم آبی را تحمل نماید. اما قادر است خود را با شرایط خشک تا حدی تطبیق داده و با تشکیل یاخته‌های کوچکتر که در نهایت سبب تشکیل برگ های کوچک و در نتیجه روزنه‌های کوچکتر می‌‌شود، سطح تعریق را کاهش دهد و از اثرات سوء کم آبی تا حدی محفوظ بماند

انواع گندم
معمولاً گندم ها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی می‌‌کنند. این دو نوع علاوه بر آن که دانه هایشان از نظر رنگ، بافت، شکل و… با هم فرق دارد شرایط رشد و نمو آنها نیز با هم تفاوت می‌‌کند. این دو نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت می‌‌نمایند. دانه گندم، دارای شیاری است که در طول دانه قرار می‌‌گیرد. عمق این شیار در گندم های پاییزه زیاد و در گندم های بهاره کم است. طرفین این شیار در گندم های بهاره گرد و در گندم های پاییزه گوشه دار می‌‌باشد
گندم بهاره گندم بهاره: گندم بهاره همان طور که از نامش پیداست، در اوایل بهار کاشته می‌‌شود. پس از جوانه زدن، گیاه جوان در بهار و اوایل تابستان رشد نموده و محصول آن را تا اواخر تابستان برداشت می‌‌کنند. گندم بهاره را معمولاً در نواحیی کشت می‌کنند که گندم پاییزه نمی‌تواند در برابر سرمای سخت زمستانی آن مناطق، مقاومت نماید. البته میزان محصول دهی گندم پاییزه از بهاره بیشتر است. معمولاً پس از تهیه بذر و زمانی که دمای خاک به یک درجه سانتی گراد بالای صفر رسید، گندم بهاره را می‌‌کارند. اگر شرایط آب و هوایی اجازه دهد می‌‌توان گندم را زودتر هم کاشت تا دوره رشد آن طولانی تر شده و میزان محصول دهی آن بیشتر شود
گندم پاییزه گندم پاییزه: این نوع گندم در نیم کره شمالی، در فصل پاییز موقعی که دمای خاک از 13 درجه سانتی گراد کمتر باشد کشت می‌‌شود. ابتدا بذر گندم پاییزه جوانه می‌‌زند. سپس در فصل زمستان، گیاه به صورت گیاه جوان کوچکی باقی می‌‌ماند و با آغاز فصل بهار، مجدداً رشد و نمو خود را آغاز می‌‌کند. معمولاً در یکی از ماه‌های خرداد، تیر یا نهایتاً مرداد، دانه می‌‌رسد و آماده برداشت می‌‌شود.
گندم بهاره برای آن که به مرحلهٔ گل دهی برسد، باید به مدت طولانی در معرض هوای سرد قرار گیرد. اگر گندم پاییزه را در بهار بکارند، چون دورهٔ سرما را پشت سر نمی‌گذارد، نمی‌تواند گل آذین خوبی تشکیل دهد.
گندم های پاییزه به نسبت گندم های بهاره ریشه‌های عمیق تر و پرپشت تری دارند که تا 200 سانتی متر در خاک نفوذ می‌‌کنند. این امر ناشی از آن است که گندم های پاییزه فصل رشد طولانی تری دارند.
شرایط مناسب برای رشد گندم
خاک: خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی خوب، برای رشد گندم مناسب است. اصولاً میزان عملکرد گندم در شرایط دیم (آبیاری با باران)، در خاک های ریز بافت بیشتر است، چون این قبیل خاک ها قادرند آب را بهتر و به مدت طولانی تر در خود نگهدارند. اما در شرایط آبی (که کشاورز خود گیاه را آبیاری می‌‌کند)، معمولاً گندم زیاد تحت تأثیر بافت خاک خود قرار نمی‌گیرد. آب: گندم هم مانند سایر گیاهان نمی‌تواند در خاک خشک جوانه بزند. گندم بهاره به دلیل ذخیره شدن رطوبت زمستانی درخاک، همواره رطوبت مورد نیاز خود را دارد. اما رطوبت خاک گندم های پاییزه معمولاً فرایند جوانه زنی را با مشکل مواجه می‌‌نماید. اگر برای جوانه زنی یا رشد اولیهٔ جوانه، خاک رطوبت کافی نداشته باشد بذرها ممکن است بپوسند یا در معرض صدمات ناشی از سرما قرار گیرند.
رشد گندم
گیاه گندم و دیگر انواع غلات، مانند بسیاری از گیاهان دو مرحله رشد دارند: رویشی و زایشی. جوانه زنی، سبز شدن و پنجه زدن جزء مرحله رویشی و ساقه رفتن و تشکیل گل آذین و دانه جزء مراحل زایشی گیاه می‌‌باشد. برای کنترل و تنظیم رشد گندم، از مواد تنظیم کننده رشد استفاده می‌‌کنند. یکی از این مواد سیکوسل (با نام تجاری CCC ) است. نام علمی این ماده شیمیایی، 2- کلرو اتیل متیل آمونیوم کلرید است که:
غشاء یاخته گندم را زیاد می‌‌کند. تعداد دسته‌های آوندی در ساقه را زیاد می‌‌کند. رشد ریشه را افزایش داده و مقاومت بوته‌های گندم در برابر خشکی را زیاد می‌‌کند. کارآیی گندم در مصرف آب را بالا می‌‌برد. پس می‌‌توان گندم را در مناطق کم باران هم کاشت و محصولی به خوبی محصول نواحی پرباران، تولید نمود. مقاومت گندم را نسبت به شوری خاک زیاد می‌‌کند. بهتر است که از کودهای نیتروژن و فسفردار برای رشد گندم استفاده شود. پتاسیم هم برای رشد گیاه گندم لازم است.

آفات و بیماری های گیاه گندم
زنگ، که عاملی به نام Puccinia آن را ایجاد می‌‌کند، مهم‌ترین بیماری گندم به شمار می‌‌رود که شامل زنگ ساقه، زنگ برگ، زنگ خطی و زنگ نواری می‌‌شود. شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب می‌‌باشد. تشکیل حفره‌های قرمز یا سیاه که حاوی اسپورهای تولید مثل در سطح ساقه، برگ، غلاف و… هستند از علائم این بیماری می‌‌باشند. این قارچ ها از کارآیی گیاه در مصرف آب می‌‌کاهند، بافت های گیاه را تخریب می‌کنند و تعداد دانه‌های موجود در سنبله را مانند زمانی که گیاه به کمبود آب دچار شده، کاهش می‌‌دهند.
سیاهک، یکی از بیماری های قارچی گندم است که می‌‌تواند به صورت سیاهک آشکار، سیاهک برگ، سیاهک پنهان معمولی و… ظاهر گردد. سیاهک پنهان، مهم‌ترین و رایج‌ترین و در عین حال، مخرب‌ترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصاً به گندم پاییزه وارد می‌‌آورد.
بجز اینها، پوسیدگی جوانه و ریشه هم بیماری هایی هستند که قارچ ها آنها را به وجود می‌‌آورند و این بیماری ها هم خسارات زیادی را به محصول گندم وارد می‌‌کنند. در گذشته، ضدعفونی نمودن بذر با ترکیبات جیوه‌ای تا حدی از این بیماری ها جلوگیری می‌‌نمود، اما امروزه اغلب از کاربامات و هگزا کلرو بنزن برای نابودی این بیماری ها استفاده می‌‌کنند.

زمان برداشت محصول
زمان برداشت گندم تحت تأثیر عواملی از جمله بارندگی، رطوبت نسبی، دمای هوا و همچنین رسیدن دانه قرار می‌‌گیرد. برداشت گندم در ایران از اوایل بهار (در مناطق گرمسیری) آغاز شده و تا اواخر تابستان (در مناطق سردسیری) ادامه دارد.
امروزه در سراسر جهان از وسایل مکانیکی خاصی برای برداشت گندم استفاده می‌‌نمایند، ولی هنوز هم گندم به طریق سنتی که کند و پر هزینه است، برداشت می‌‌شود. در روش سنتی، بوته‌های گندم را از فاصلهٔ چند سانتی سطح خاک، درو نموده و به صورت دسته‌های کوچک در می‌‌آورند. سپس این دسته ها را به خرمنگاه منتقل نموده و طی مراحل خاصی می‌‌کوبند. زمان صحیح برداشت گندم، وقتی است که رطوبت دانه بین 14 تا 16 درصد باشد.

موارد مصرف گندم مواد مغذی آن
بر خلاف سایر غلات، گندم را می‌‌توان از طرق مختلف از جمله در تهیهٔ نان، بیسکوییت، شیرینی، کیک، اسپاگتی، ماکارونی و… مورد مصرف قرار داد. از گندم در صنایع کاغذ سازی، چسب سازی و همچنین در تهیهٔ پودرهای لباسشویی هم استفاده می‌‌گردد. از سبوس و کاه آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده می‌‌کنند.
انواع مختلف گندم برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. مثلاً گندم های نرم بهاره یا پاییزه برای مصرف در صنایع بیسکوییت سازی، شیرینی پزی و کیک پزی مناسبند، در حالی که از گندم های سخت پاییزه و بهاره در نانوایی استفاده بیشتری دارند. آردی که در تهیهٔ شیرینی و کیک و بیسکوییت استفاده می‌‌شود، باید نرم و ریز بوده و همچنین پروتئین کمتر و قدرت جذب آب کمتری هم داشته باشد. برعکس، آرد مرغوب برای تهیهٔ نان، باید پروتئین بیشتری داشته باشد و ظرفیت جذب آب آن هم بیشتر باشد. چنین آردی به هنگام تهیهٔ خمیر، زیاد احتیاج به ورزدادن نداشته و در کمترین زمان، ورمی آید. به علاوه چون میزان پروتئین آن زیادتر است، حجم نان به دست آمده از آن بیشتر می‌‌شود. میزان گلوتن آرد نانوایی باید 5/11 تا 13 درصد باشد.
گندم های سخت بهاره و پاییزه، پروتئین بیشتر و گندم های نرم و سفید، پروتئین کمتری دارند. میزان مواد دانه گندم از جمله پروتئین، چربی، نشاسته، سلولز و… در انواع مختلف گندم متفاوت می‌‌باشد. پروتئین های موجود در آندوسپرم، متشکل از گلیادین و گلوتنین می‌‌باشند. این پروتئین ها از آلبومن، گلوبولین، پروتئوزها و نوکلئوپروتئین ها تشکیل یافته اند. این دو نوع پروتئین در مجاورت آب به گلوتن تبدیل می‌‌گردند. وجود همین گلوتن است که سبب برتری گندم نسبت به سایر غلات شده است.

تقسيم بندي گندم بر اساس ويژگي ظاهري
گندم (Wheat) از خانواده غلات یا Poaceae پوآسه یا گرامینه می باشد.از رده تک لپه یها
و به دو دسته گندم نان Triricum aestirum
گندم دورم یا ماکرونی durum Triricum تقسیم می شود.

تقسیم بندی گندم بر اساس ویژگی ظاهری(مرفولوژی گندم):
توسط شولتز تقسم بندی شد.
1.اینکورنEinkorn گندم تک دانه مثل:Triticum monoccum
2.گندم دو دانه Emmer مثل:T.dicoccoides – T.durum
3.گندم Dinkel مثل:T.spelta -T.vulgar

ویژگی گندمهای تک دانه:
این گندم دیپلوئید یا دو n کرموزمی 2n=14 وژنوم آن AA و این گروه در هر سنبلچه در محور سنبلچه یک دانه وجود دارد.که امروزه در یونان و قسمتی از آسیای صغیر می توان آنها را پیدا کرد که به آنها گندم پوست دار هم میگویند.
در واقع پوشینه های آنها یا گلومه آنها بعد از خرمن کوبی هنوز به دانه چسبیده اند .تا کنون نوع زراعی آن مشاهده نشده است و در زراعت به عنوان علف هرز شناخته شده است.
این متن توسط وب لاگ مرکز تخصصی مقالات کشاورزی بنام کشاورز تنها گرد آوری شده و در صورت استفاده با ذکر منبع مجاز است.

تهیه آرد گندم
تهیه آرد گندم دارای مراحل مختلفی است. ابتدا گندم را شسته و سپس خشکش می‌کنند تا کلیهٔ مواد خارجی از آن جدا شود. برای جدا نمودن پرزها و کرک ها از سطح دانه، آنها را صیقل می‌‌دهند. برای سفت شدن سبوس و جدا شدن راحت آن از دانه، دانه ها را دوباره خیس کرده و نشاسته موجود در آندوسپرم را برای آسیاب نمودن، آماده می‌‌کنند. سپس دانه‌های گندم را روی غلتک قرار می‌‌دهند و بدون خرد شدن، دانه ها را له می‌‌کنند. در مرحله دیگری، سبوس و گیاهک از آندوسپرم نشاسته‌ای جدا می‌‌گردد. آندوسپرم را پس از خرد و نرم کردن، از الک های پارچه‌ای ریز بافت عبور می‌‌دهند. آرد گندم به این طریق تهیه می‌‌شود. این آرد تقریباً 75 تا 80 درصد وزن دانه گندم می‌‌باشد. اغلب آرد را با مواد سفید کننده سفید می‌کنند و گاهی به آن ویتامین ها یا مواد معدنی دیگری اضافه می‌‌نمایند تا ارزش غذایی آن بیشتر شود.
امروزه می‌‌توان آردهای گندم مختلف تولید نمود. اگر سبوس و گیاهک را از آندوسپرم جدا نکرده و در تهیه آرد از این بخش ها هم استفاده کنند، رنگ آرد تیره تر می‌‌شود، در عوض ارزش غذایی چنین آردی خیلی بیشتر از آرد سفیدی است که سبوس و گیاهک ندارد. البته اغلب افراد این آرد تیره را دوست ندارند. معمولاً از سبوس در تهیهٔ غذای دام استفاده می‌‌گردد.

افزايش محصول گندم با كود زيستي فسفاته
آمارسنجي از ‪ ۴۰۰‬كشاورز در ‪ ۱۰‬استان كشور كه با كمك طرح ملي گندم انجام شده نشان مي‌دهد در سال زراعي گذشته مصرف كود زيستي باعث افزايش محصول گندم به طور ميانگين ‪۱۱/۲‬درصد شده كه معادل سودي برابر با ‪ ۷۸۰‬هزار تومان در هكتار براي كشاورزان است.
دكتر محمد علي ملبوبي، مدير پروژه كود زيستي فسفاته بارور‪ ۲‬و عضو هيات علمي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فناوري ضمن بيان مطلب فوق گفت: بيشترين افزايش محصول در استان خراسان به ميزان ‪ ۳۰/۲‬درصد و پس از آن در استان‌هاي آذربايجان غربي و گلستان به ترتيب به ميزان ‪ ۲۰/۵‬و ‪۱۵/۴‬ درصد بوده است.
اين كود زيستي يك ماه فناوري حاصل از پژوهش‌هاي سه تيم تحقيقاتي به مدت پنج سال بوده كه هم اكنون تحت ليسانس جهاد دانشگاهي واحد تهران به توليد انبوه رسيده است.
با توجه به سطح زيركشت شش ميليون هكتاري گندم كشور پيش بيني مي‌شود با فراگير شدن مصرف كود زيستي فسفاته بارور‪ ۲‬توليد گندم حداقل به ميزان ‪ ۲/۵‬ميليون تن افزايش يابد و در عين مصرف كود شيميايي فسفاته به نصف تقليل يابد.
كود زيستي مزبور كاملا طبيعي است و باعث كاهش خسارات محيط زيستي ناشي از مصرف كودهاي شيميايي فسفاته مي‌شود.

تاثير آهن، منگنز، روي و مس بر كميت وكيفيت گندم در شرايط شور:
مصرف گسترده كودهي شيميايي مانند نيتروژن، فسفر و عدم مصرف كودهاي داراي عناصر كم مصرف و وجود خاكهاي آهكي با ماده آلي كم سبب تشديد كمبود عناصر كم مصرف در خاكهاي زير كشت غلات كشور گرديده است. بدليل اينكه ميزان كوددهي و مكانيزم جذب عناصر غذايي در شرايط شور متفاوت از شرايط غيرشور ميباشد بنابراين به منظور بررسي بيشتر چهار آزمايش در ايستگاه تحقيقات كشاورزي خسروشهر از نظر تاثير مقادير متفاوت عناصر كم مصرف درشرايط شور برروي گندم در سال زراعي 80-1379 صورت گرفت. در اين پژوهش هرآزمايش بصورت بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار در كرتهاي 10 مترمربعي پياده گرديد. در هر آزمايش سطوح مختلف يكي از عناصر كم مصرف آهن، روي، مس و منگنز در 4 تيمار 1- شاهد (بدون مصرف عنصر كم مصرف) 2- تيمار توصيه شده (12 كيلوگرم در هكتار آهن خالص، 12 كيلوگرم در هكتار روي خالص، 14 كيلوگرم در هكتار منگنز و 5/6 كيلوگرم در هكتار مس) 3-تيمار 50درصدي كمتر از مقدار توصيه شده (6كيلوگرم در هكتار اهن ،6كياوگرم در هكتار روي،7كيلوگرم درهكتار منگنز،3كيلوگرم در هكتار مس) 4-تيمار50درصدي بيشتر از مقدار توصيه شده(18كيلوگرم در هكتار اهن،18 كيلوگرم در هكتار روي،21كيلوگرم در هكتار منگنز،10 كيلوگرم در هكتار مس) بكار برده شد. كود نيتروژن از منبع اوره، فسفر از منبع سوپرفسفات تريپل و بقيه كودهاي پتاسه و عناصر كم مصرف از منبع سولفاتي بكار برده شد. هدايت الكتريكي خاك محل آزمايش 4/6 دس زيمنس برمتر و آب آبياري 5218 ميكروموس برسانتيمتر بود. با توجه به نتايج آزمايش اول تاثير سطوح آهن برعملكرد دانه، عملكرد كاه، وزن هزار دانه، تعداد خوشه در واحد سطح و غلظت مس در دانه گندم معنيداري نبود. تاثير سطوح مختلف آهن بر تعداد دانه در بوته، غلظت آهن، روي، منگنز در دانه (01/)0 و غلظت پروتئين دانه (5/0 ) معني دار بود. تاثير سطوح مختلف روي در آزمايش دوم برعملكرد كاه، دانه، تعداد خوشه در واحد سطح (05/0)و بروزن هزار دانه، تعداد دانه در بوته، ميزان پروتئين و غلظت روي دانه (01/0) معني دار بود. تاثير سطوح مختلف منگنز در آزمايش سوم برعملكرد دانه و كاه (5/0 ) و غلظت آهن و روي در دانه گندم (01/0) معني دار بدست آمد. همچنين تاثير سطوح مختلف مس در آزمايش چهارم بر ميزان وزن هزار دانه، ميزان خوشه در واحد سطح (05/0) معني دار بدست آمد. با توجه به نتايج نسبت به مصرف كود داراي عناصر كم مصرف اقدام نمود.

بررسي عملكرد گندم ديم رقم سبلان تحت آبياري تكميلي:
در اين تحقيق به منظور بررسي اثر آبياري تكميلي برروي عملكرد گندم ديم در استان كردستان، آزمايشي طي سالهاي 77-1374 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم قاملو بصورت بلوكهاي كامل تصادفي با پنج تيمار شامل I0 (شرايط ديم)،I1 (يك مرتبه آبياري به ميزان50 ميلي‌متر در مرحله شيري شدن)،2 I (دو مرتبه آبياري شامل50 ميلي متر در مرحله خوشه رفتن و50 ميلي متر در مرحله شيري شدن)، I3 (سه مرتبه آبياري شامل50 ميلي‌متر در مرحله خوشه رفتن،50 ميلي متر در مرحله شيري شدن و50 ميلي‌متر در مرحله خميري شدن)، I4 (يك مرتبه آبياري به ميزان50 ميلي‌متر بعد از كشت) و هر تيمار در چهار تكرار بر روي گندم ديم رقم سبلان اجرا گرديد. نتايج آزمايش نشان داد كه، تاثير تمام تيمارهاي آبياري تكميلي بر عملكرد دانه، كاه و وزن هزاردانه در سطح 1% معني‌دار است، بطوريكه افزايش عملكرد دانه در تيمارهاي I1 , I2 , I3 , I4 در مقايسه با تيمار شاهد (بدون آبياري تكميلي) بترتيب 154، 60، 39 و 19درصد و افزايش وزن هزاردانه تيمارهاي فوق در مقايسه با تيمار شاهد بترتيب 28، 25، 21 و 9درصد بود. اطلاعات هواشناسي محل اجراي طرح، تنوع مقادير بارندگي در سالهاي مختلف را نشان داد. بطور نسبي در سال اول بارندگي پائيزه كم و بارندگي بهاره مناسب، در سال دوم بارندگي پائيزه و بهاره هر دو كم و در سال سوم بارندگي پائيزه و بهاره هر دو مناسب بود. تفاوت در مقادير بارندگي ساليانه، تيمارهاي آبياري تكميلي را تحت الشعاع قرار داده و بسته به كمبود بارندگي در هر فصل و جبران آن توسط تيمارهاي آبياري، عملكرد ها متنوع بودند. با اين وجود، افزايش قابل ملاحظه عملكرد دانه و وزن هزاردانه در تيمار I4، برتري تيمار آبياري تكميلي پائيزه را نسبت به ساير تيمارها نشان داد. با توجه به اينكه در اغلب سالها، باران هاي پاييزه در استان به تاخيرافتاده و گندم در مراحل رشد پاييزه با سرما مواجه مي‌گردد ، لذا كشت و آبياري زودهنگام در پاييز، علاوه بر اينكه مقاومت گياه را در مقابل سرما افزايش مي‌دهد، امكان استفاده بهينه گياه از باران‌هاي پاييزه و بهاره را نيز بيشتر فراهم مي‌نمايد. بنابراين تحت شرايط آب و هوائي و خاك محل اجراي طرح در صورت تامين آب، آبياري به ميزان 50 ميلي‌متر در دهه اول مهرماه براي گندم ديم رقم سبلان به‌عنوان حداقل ميزان آبياري تكميلي كه بالاترين عملكرد را به دنبال دارد، توصيه مي‌گردد.

ابتكاري تازه براي پرورش گندم پرمحصول :
يك گروه از متخصصان ژنتيك موفق شده‌اند با استفاده از نمونه‌هاي گياهان موجود در ايران و احيانا برخي ديگر از كشورهاي خاورميانه و با به عقب بازگرداندن ساعت تطوري دانه‌هاي گندم، به بذرهاي بهتري براي مناطق خشك و كم آب دست يابند.
به نوشته هفته‌نامه علمي “نيچر”، دانشمندان دريافته‌اند كه با به عقب برگرداندن ساعت تطوري دانه‌هاي گندم به چند هزار سال قبل مي‌توان انواع تازه‌اي از بذرها را توليد كرد كه قادرند غذاي مردمي را كه در نواحي خشك دچار كمبود محصول شده‌اند، نجات داد.
آرد گندم كه غذاي ثابت ميليونها نفر در سراسر جهان است محصول دو رويداد ژنتيكي است كه در عصر حجر در منطقه خاورميانه و در محدوده‌اي موسوم به هلال بارور اتفاق افتاده است.
معمولا پرورش دادن و تركيب دو گونه مختلف براي توليد يك نوع سوم ممكن نيست زيرا كروموزومهاي آنها در جريان فرايندي كه سلولهاي جنسي مانند اسپرم و تخمك را بوجود مي‌آورد با يكديگر انطباق پيدا نمي‌كنند.
اما در مواردي يك جهش ژنتيكي ممكن است منجر به توليد سلولهاي جنسي با شمار كروموزومي دو برابر شمار متعارف شود و به اين ترتيب بر مشكل معمول غلبه كند. اگر دو سلول جنسي از اين نوع با هم تركيب شوند يك گونه تازه و بارور با دو برابر شمار كروموزومها بوجود مي‌آيد.
دو مورد از اين حالت نادر تكثير از طريق بارور شدن جهشي در تاريخ بذر گندم رخ داده است.
در حدود ‪ ۳۰‬هزار سال قبل يك نوع گندم وحشي به نام علمي تريتيكام مونوكوكام ‪ Triticum monococcum‬با گونه‌اي از علف مخصوص چراي بز تركيب شد و نمونه اوليه از گندم جديد را كه به نام “جو شيطان” ‪ emmer‬شهرت دارد و داراي ‪ ۴‬مجموعه كروموزوم است توليد كرد. سپس در حدود ‪ ۹‬هزار سال قبل بذر جو شيطاني كه در جنوب درياي خزر مي‌روييد با نوع ديگري از علف مخصوص چراي بز تركيب شد و گندمي با شش مجموعه كروموزوم توليد كرد.
تركيب جديد داراي دانه‌هايي بزرگتر از اجداد خود بود و به همين علت بزودي در ميان كشاورزان منطقه رواج يافت. اخلاف و فرزندان اين نوع بذر اكنون در اغلب مزارع جهان و در وسعت بيش از ‪ ۵۰۰‬ميليون هكتار كاشته مي- شوند. به اين ترتيب گندم پر مصرف‌ترين گياه در سياره زمين است.
اما اين موفقيت ژنتيكي يك جنبه منفي نيز داشته است. اين محصول چنان محبوب بوده كه هيچ كشاورزي به سراغ كشت نوع ديگري از بذر گندم نرفته و در نتيجه به تدريج از دامنه تنوع ژنتيكي بذر گندم در جهان كاسته شده و شمار گزينه‌هايي كه در اختيار توليدكنندگان بذرهاي تازه است روز به روز محدود- تر شده است.
يك گروه از محققان در مركز بين‌المللي بهبود بذر گندم و ذرت در مكزيك براي مقابله با اين روند انحطاطي راهي را ابداع كرده‌اند كه با استفاده از آن مي‌توان بذري با توان توليد محصول فراوان از ميان همين انواع محدود فعلي توليد كرد.
اين گروه كه رهبري آنان را ريچارد ترثوان ‪ Richard Trethowan‬بر عهده داشته است در آزمايشگاه به بازسازي شرايطي اقدام كرده‌اند كه ‪ ۹‬هزار سال قبل در طبيعت برقرار بوده است. اين پژوهشگران علفهاي وحشي مخصوص چراي بز را از خاورميانه جمع‌آوري كرده‌اند و آنها را با بذرهاي جو شيطان كنوني پيوند زده و موفق شده‌اند بذر گندمي را كه ‪ ۹‬هزار سال قبل داراي شش مجموعه كروموزوم بوده دوباره توليد كنند. به منظور دو برابر شدن كروموزوم كه اتفاق نادري است و موجب بارور شدن گندم مي‌شود از برخي مواد شيميايي استفاده شده است.
روش جديد اين امكان را بوجود مي‌آورد كه بتوان ژنهاي جديد را به همان شيوه‌اي كه در مهندسي ژنتيك به كار مي‌رود توليد كرد. با اين تفاوت كه در اين حالت ضرورتي ندارد كه متخصصان از پيش بدانند كه به دنبال كدام ژن هستند.
البته بذر گندم تازه‌اي كه اكنون به وسيله متخصصان مكزيكي توليد شده مستقيما براي استفاده در مزارع گندم و توليد نان مناسب نيست زيرا بسياري از مشخصه‌هاي آن به علف نزديكتر است تا گندم جديد. اما مي‌توان بسادگي و با استفاده از روشهاي متعارف پيوند زدن، ژنهاي مناسبي را در درون اين بذر جاي داد و آن را به گندمي قابل مصرف انسان تبديل كرد.
براي مثال، افزودن برخي از ژنها موجب شده تا ميزان مقاومت اين نوع بذر در برابر خشكسالي و كم آبي افزايش يابد. يك گونه از اين نوع گندم كه به وسيله محققان پرورش يافته مي‌تواند در شرايط كم آبي و خشكسالي بين ‪۲۰‬ تا ‪ ۴۰‬درصد بيش از بذر گندم عادي محصول دهد.
موسسه اصلاح بذر گندم و ذرت در مكزيك نمونه‌هايي از بذر تازه گندم را به مراكز تحقيقاتي در سرتاسر دنيا ارسال داشته تا روي آنها آزمايش كنند و آنها را بهبود بخشند. نتايج نخستين آزمايشهايي كه در اين زمينه صورت گرفته رضايت بخش بوده است.
در اكوادور كشاورزان با سرعت سرگرم جايگزين كردن يك نوع بذر پرمحصول كه از تركيب تازه بوجود آمده با بذر متعارفي هستند كه در اين كشور استفاده مي‌شود.
ترثوان پيش بيني مي‌كند كه طي ‪ ۵‬يا ‪ ۶‬سال اينده بذر تازه‌اي كه با روش جديد به عقب بازگرداندن عقربه زمان توليد شده، در سراسر جهان بر ميزان توليد محصول گندم به ميزان زيادي خواهد افزود. در واقع به اعتقاد اين محقق بشريت در آستانه وقوع يك انقلاب كشاورزي جديد در زمينه توليد گندم قرار گرفته است.
به گفته جان اسنيب متخصص ژنتيك غلات در مركز جان اينز در نوريچ واقع در انگلستان كشورهاي ثروتمند نيز از اين انقلاب بهره‌مند خواهند شد زيرا با تغيير آب و هواي اروپا و گرمتر و خشك‌تر شدن اين قاره شرايط براي توليد اين نوع گندم مهيا خواهد شد.
اين محقق تاكيد دارد كه از هم اكنون برخي آفات گندم نظير عامل پژمردگي قارچي در اروپا نيز رواج يافته‌اند و اين امر ناشي از گرمترشدن دما است. اما دسترسي به گونه‌هاي جديد بذرهاي گندم نظير انچه كه در مكزيك تكميل شده، مي‌تواند راهي براي مقابله با اين مشكل پيش روي اروپاييان قرار دهد.

گندم جزء اولين گياهان زراعي مي‌باشد كه اهلي شده و توسط انسان كشت گرديده است. تاريخچه اهلي كردن گندم  احتمالاً به 12000 تا 18000 سال قبل از ميلاد برمي‌گردد و شايد شروع آن با جمع‌آوري بذر اجداد وحشي گندم فعلي صورت گرفته باشد.
درباره گندم تاريخچه كاملاً صحيح و روشني در دست نمي‌باشد. عمركشت و كار را براي گندم حدود 10000 سال تصور مي‌كنند. براي گندم‌هايي كه از حفاريهاي ژارمو (Jarmo)  نزديك سليمانيه در عراق به دست آمده است به كمك كربن راديو اكتيور توانسته‌اند در حدود ده هزار سال عمر تعيين كنند.
حدس زده ‌مي‌شود كه جنوب غربي آسيا مبداء گندم است. روي تابلوهاي برنزي قرن 19 قبل از ميلاد كه از سوريه بدست آمده است طريقه خردكردن گندم و تبديل آن به نان مشاهده شده است .
هرودوت تاريخ‌نويس يوناني، در گزارشهاي مربوط به قرن پنجم قبل از ميلاد به تهيه نان در مصر اشـــاره كرده است. گورهاي امتداد رودخانه نيل ديوارهايي دارد كه طرزكشت و كار، برداشت، ‌آسياب كردن گندم و بالاخره تهيه نان را در آن زمان نشان مي‌دهد. آب وهواي نسبتاً گرم عصر حجر موجب كشت غلات گوناگوني مانند گندم، جو و ارزن شد.
مسلم است كه بشر اوليه غلات را مطابق روشهاي امروزي مورد استفاده نانوايي قرار نمي‌داده است بلكه براي استفاده غذايي، از دانه‌هاي‌ گياهان غلات بصورت برشته يا دمي و از دانه‌هاي خردشده و آرد شده آنها بصورت هريره استفاده مي‌كرده است.
هربرت هوور (Herbert Hoover) در سال 1943 راجع به اهميت نان در جنگ چنين گفته است  «اولين كلمه‌اي كه در جنگ از آن سخن به ميان آمده است اسلحه و آخرین آن نان بوده است ».
در تمام وعده‌هاي غذايي ملاحظه ‌مي‌شود كه هيچ نوع غذايي نيست كه گندم يا فرآورده‌هاي آردي گندم در آن بكار نرفته باشد. بنابراين، نان ارزش و اهميت غذايي خود را از قديم تا بحال كاملاً حفظ كرده است.
تاريخچه تحقيقات گندم در ايران
از اواخر سال 1309 آزمايشهاي مقدماتي غلات و ازدياد بذر در مزارع آزمايشي باغ فردوس دانشكده كشاورزي كرج انجام شد. سال1314، بنگاه اصلاح و تهيه بذر در ايران در كرج تأسيس گرديد و ابتدا مسئوليت آنرا دكتر شنيدر  (Schneider) آلماني برعهده گرفت كه مدت 6 سال از طرف اداره كل فلاحت وقت در اين قسمت باقي ماند. نامبرده از اواخر سال 1315 ، نسبت به تهيه واريته‌هاي مختلف گندم مناسب با آب و هواي مناطق معتدل و گرمسير اقدامات لازم بعمل آورد. واريته‌هاي گندم شاه پسند، اميد، روشن،چهار هزار و هشتصد و بیست و واريته جو كاليفرنيا براي منطقه كرج و واريته‌هاي گندم ريحاني، ايتاليايي و طبسي براي منطقه ورامين ازدياد و در بين كشاورزان توزيع شد.
طبق گزارش علي اصغرپور، در سال 1330وزارت كشاورزي با كمك اداره همكاريهاي فني ايران و آمريكا به تهيه و توزيع واريته‌هاي اصلاح شده گندم شاه پسند، ايتالياتي، ريحاني و جو كاليفرنيا اقدام كرد.
بذرهاي مادري واريته‌هاي مذكور در مؤسسات اصلاح بذر كرج و وارمين تهيه شد و مراحل اوليه ازدياد بذر در كرج و ورامين انجام گرفت. پس از ازدياد اوليه، بذرهاي مزبور را با گندمهاي نامرغوب محلي در شهرستانها و بخشهاي كشاورزي تعويض مي‌كردند و گندم محلي را به اداره غله محل مي‌فروختند. ضرر و زيان حاصل از تعويض بذرهاي مرغوب با بذرهاي بومي از محل اعتبارات اداره همكاريهاي فني ايران و آمريكا تأمين میشد. اين روند از سال 1330 تا 1336 ادامه داشت و دراين مدت حدود 2025 تن گندم و جو در نقاط مختلف كشور با گندمهاي محلي تعويض گرديد.
از سال 1331 تا 1333 ، دكتر هرمن‌كوكوك ( Herman kukuck ) آلماني، ‌مسئول انجام آزمايشهاي به نژادي غلات در ايران شد. درسال 1335، كميته غله وزارت كشاورزي كه باعضويت كارشناسان سازمان خواربار وكشاورزي سازمان ملل متحد (FAO) و اصل چهارتشكيل شده بود، تصميم گرفت توزيع بذر مرغوب را بين كشاورزان به مقدار زياد توسعه دهد و برنامه‌اي براي تهيه بذر گواهي شده تنظيم كند.
از سال 1333 تا 1347، پروفسور مودرا ( Mudra ) متخصص و كارشناس اصلاح غلات از طرف FAO مسـئول بررســيـهاي به نژادي غلات در ايران شد و از سال 1347 به بعد دكـتر روگـنـر( Rogner ) آلماني متخصص و كارشناس غلات در مركز اصلاح غلات مشغول انجام وظيفه شد. واریته های گندم شاه پسند ، ریحانی، ایتالیایی ،طبسی و 4820 در سال های 1336 و 1337 به صورت بذر گواهی شده در بین کشاورزان توزیع شد.
واریته شعله  در سال های 1337 و 1338به صورت بذر مادری و گواهی شده  در آمد. واریته آذر در سال 1338 و 1339 و واریته روشن در سال های 1340 و 1341 بصورت بذر  مادری و گواهی شده شناخته شدند.
اولين فرد ايراني كه در ايران شروع به اصلاح غلات كرد مرحوم احمد حسين عدل، وزير سابق كشاورزي بود. سپس مهندس منصور عطايي، استاد دانشگاه،بیش از سی سال روي گندمهاي بومي نـقاط مخـتلف كشـورتـحـقـيق كرد كه بر اثر آن از بين توده‌هاي گندمهاي مختلف واريته‌هاي پرمحصول و مرغوبي مانند شاه‌پسند، عطايي و شاهي جهت توزيع و تكثير، انتخاب و معرفي گرديد و در دسترس كشاورزان قرار گرفت. اولين واريته گندمي كه  در ايران اصلاح و در دسترس كشاورزان گذاشته شد رقم شاه‌پسند بود كه اين كار توسط آقاي مهندس منصور عطایی در دانشکده کشاورزی کرج در سال هزار و سیصد و بیست و یک انجام شد.
از سال 1325 ،کلیه فعالیت های به نژادي غلات در ايستگاههاي كرج و ورامين متمركز شد و آقاي مهندس اسماعيل قره‌باغي رئيس بنگاه اصلاح وتهيه بذر به فعاليتهاي تحقيقاتي خود در خصوص انتخاب واريته‌هاي مرغوب و پرمحصول گندم پرداخت و در همين سال برنامه دورگ‌گيري واريته‌هاي گندم آغازشد.
همکاری های علمی و تحقیقاتی مرکز بین المللی simmytبا ایران در سال 1345 در بخش تحقیقات غلات آبی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر شروع گردید.
واويلوف (Vavilov) دانشمند روسي، گندم را براساس خصوصيات ژنتيكي تقسيم‌بندي كرد. براساس اين تقسيم‌بندي تمام گونه‌هاي گندم به سه دسته ديپلوئيد (14كروموزوم )، ‌تتراپلوئيد (28 كروموزوم ) و هگزا پلوئيد (42 كروموزوم )‌ تقسيم شده‌اند.
بنا به عقیده مک کی (mac key) تمام گونه های هگزا پلوئید زیرگونه هایTriticum Aestivum می باشند و بدین وسیله تقسیم بندی واویلوف را اصلاح نمود.

1- گندم های تک دانه یاEINKORN دیپلوئید:

گندمهاي ديپلوئيد (14=n2 كروموزوم با ژنوم AA) شبيه جوهاي دورديفه (دوپر) هستند. بطوريكه در هر سنبلچه در محور سنبله فقط يك دانه وجود دارد.گندم های دیپلوئید تک دانه مانند      T.boeoticum یاT.aegilopoides از یک علف برگ باریک بوجود آمده اند.
اين گندمها را مي‌توان امروزه در يونان وقستمهايي از آسياي صغير پيدا نمود. اين مناطق از دنيا به عنوان مركز اوليه تنوع ژنتيكي اين گندم شناخته شده‌اند. پوشينه‌هاي گندمهاي تك‌دانه غالباً پس از خرمن‌كوبي هنوز به آن چسبيده هستند (دانه‌هاي پوست‌دار).
گونه T.monococcum بوضوح داراي كيفيت آردي بهتري نسبت به گونه T.aegilopoides مي‌باشد و داراي وزن هزاردانه بيشتري هستند.گندمهاي تك‌دانه احتمالاً مي‌توانند به عنوان يك گياه زراعي جنبي مورد كشت و كار قرار گيرند، ولي در زراعت جو به عنوان علف‌هرز محسوب مي‌گردند. تا امروز نوع زراعي و سخت آن (بدون پوست خارجي ) شناخته نشده است.

2-گندم های جفت دانه یا emmer تتراپلوئید:

گندمهاي تتراپلوئيد (28=n2 كروموزوم با ژنوم AABB) هستند.نوع وحشی Emmer یا جفت دانه T.dicoccoides نتیجه تلاقی خود بخودی T.aegilopoides یا T.boeoticum با یک گراس وحشی بنام Aegilops Speltoides می باشند که مرکز اولیه ژن آنها را آسیا می دانند.
از نظر تكاملي T.dicoccoides از خويشاندوان T.timopheevi مي‌باشند. نوع زراعي اين گندم T.dicoccum است. در مصر اين گندم در سطح وسيعي به عنوان گندم نان كشت وكار مي‌شود. پس از جهش يا موتاسيون نوع زراعي و سخت آن (بدون پوست خارجي )، T.durum بوجود آمده است.

3-گندم های معمولی یا Dinkel هگزاپلوئید:

اين گندم از طريق يك تلاقي خود به خودي Emmer يا T.dicoccum با يك گياه برگ باريك وحشي بنام Agilops Squarrosa (14=n2 كروموزوم و ژنوم DD) بوجود آمده اند که نهایتا دارای 42 کروموزوم با ژنوم AABBDD می باشند. نوع وحشی و پوستدار آن تا کنون نه در مرکز ژن آسیای مرکزی و نه در پژوهش های باستان شناسی مشاهده شده است.
ولی این مطلب مورد قبول است که T.macha که گندم هگزا پلوئید پوست دار و با محور سنبله شکننده از این نوع گندم ها می باشند. T.vavilovii نیز یک گندم هگزاپلوئید پوست دار است و بنظر می رسد در اثر یک موتاسیون ساده بوجود آمده و از نوع سخت آن T.aestivum و T.spltiformae که امروزه مورد کشت و کار قرار میگیرد، گندم نان به نام T.aestivum حاصل می شود.نوع بهاره اين نوع گندمها به عنوان گندمهاي سخت شناخته شده است و نوع گندم نرم آن نيز از دونوع گندمهاي نرم ‌پاييزه و گندمهاي نرم بهاره تشكيل يافته است. انواع گندمهاي هگزاپلوئيد داراي ارقام بسياري هستند كه در تمام قستمهاي دنيا مورد كشت وكار قرار مي‌گيرند.