سفر از مکانی به مکان دیگر و اقامت گزیدن در نقطه ای که موطن اصلی نیست، مهاجرت نامیده می شود. مهاجرت مخصوص انسان ها نیست و شامل برخی از حیوانات نیز می شود…
تعریف مهاجرت
سفر از مکانی به مکان دیگر و اقامت گزیدن در نقطه ای که موطن اصلی نیست، مهاجرت نامیده می شود. مهاجرت مخصوص انسان ها نیست و شامل برخی از حیوانات نیز می شود؛ ولی اینجا مقصود از هجرت، انتخاب محلی دیگر برای زیست از سوی انسان ها است.
مهاجرت انسان ها امری نوظهور نیست و شاید به درستی نتوان تاریخ اولین مهاجرت انسان ها را فهمید. مثلاً می دانیم آریایی ها از شمال دریای خزر به ایران هجرت کرده اند. شاید پیش از آن نیز مهاجرت های دیگری داشته اند.
دلایل مهاجرت
مهاجرت از دیرباز تاکنون به سه علت عمده رخ داده است.
مهاجرت برای شرایط بهتر زندگی
این شرایط می تواند زمین مساعد برای کشاورزی و دامپروری باشد یا محلی پرآب و یا حتی منطقه ای معتدل و خوش آب و هوا. مثلاً همان مردم آریایی، شاید از سرمای شمال به فلات ایران گریخته باشند.
در دنیای امروز که معمولاً حداقلی از امکانات زندگی در بیشتر نقاط وجود دارد، تعریف شرایط بهتر اندکی تغییر یافته است. اکنون انسان ها به دنبال آرامش و پیشرفت بیشتر هستند.
مثلاً می توان مهاجرت نخبگان از یک کشور جهان سومی به کشورهای توسعه یافته را در این دسته جای داد.
مهاجرت برای امنیت
در بسیاری از موارد انسان ها از ترس شرایط ناامنی که برایشان ایجاد شده است، به منطقه ای امن مهاجرت می کنند. این ناامنی می تواند بر اثر هجوم حیوانات درنده باشد بیشتر در گذشته- و یا به خاطر جنگ.
به عنوان مثال جمعیت کثیری از مردم افغانستان مرد و زن به خاطر هجوم ارتش شوروی و سپس جنگ داخلی، موطن اصلی خود را ترک گفتند و به کشورهای دیگر مهاجرت کردند.
مهاجرت برای آزادی
چه در دوران گذشته و چه اکنون، انسان هایی که با قدرت حاکمه رابطه خوبی نداشته و از سوی حکومت مورد آزار و اذیت قرار می گیرند، به سرزمین های دیگری کوچ می کنند.
شاید آشناترین مثال این مهاجرت، سفر پیامبر اسلام از مکه به مدینه باشد. طلب آزادی های سیاسی، اجتماعی و مذهبی همواره سبب مهاجرت انسان هایی شده است که در اقلیت بوده اند.
اثرات مهاجرت بر کشور های مبدا و مقصد
در مهاجرت همواره دو نقطه وجود دارد؛ مبداء و مقصد. در یک دسته بندی دیگر مهاجرت را می توان به نوع مثبت و منفی تقسیم کرد که این دو نوع هر کدام برای مبداء و مقصد رخ می دهد. به طور خلاصه می توان حالات ایجاد شده را بدین گونه شرح داد.
مهاجرت منفی برای مبدا
مهاجرت نخبگان که در این سال ها بسیار از آن یاد می شود، قطعاً برای کشور مبداء زیان آور و منفی است. صاحبان سرمایه، صنعتگران، دانشمندان و همگی جزو نخبگان یک کشور محسوب می شوند که تربیت هر کدام هزینه گزافی برای یک ملت داشته و دارد. طبیعی است مهاجرت این افراد از کشور و ثمردهی آنها برای یک کشور دیگر هیچ گاه مطلوب نیست.
مهاجرت مثبت برای مبدا
برای روشن شدن این دسته می توان کشور لبنان را مثال زد. می دانیم که حدود دو سوم جمعیت لبنان در خارج از این کشور زندگی می کنند با این وجود دولت لبنان همواره شهروندانش را به مهاجرت به کشورهای پیشرفته ترغیب می کند. سیاست دولت این کشور، آموزش شهروندانش در زمینه های مختلف در دیگر کشورهاست.
بدین ترتیب پس از چند سال کشور بدون آنکه هزینه زیادی صرف پرورش شهروندان خود کرده باشد، تعداد زیادی انسان کار آمد در اختیار دارد. فرستادن جوانان به کشورهای توسعه یافته برای تحصیل علم و دانش و کسب تجربه یکی از موارد مثبت مهاجرت برای کشور مبداء است، البته به شرط آنکه هدایت شده باشد.
دسته دیگر مهاجرت مثبت برای کشور مبداء در سال نیروی مازاد کار به کشورهای دیگر است. کشوری مانند ایران که اکنون به دلایل مختلف با افزایش جمعیت جوان و جویای کار روبه رو شده است، می تواند بخشی از نیروی کار مازاد خود را به دیگر کشورها بفرستد.
با این کار هم از میزان بیکاری کاسته می شود و هم کارگران ایرانی شاغل در دیگر کشورها پس از مدتی سرمایه اندوخته را وارد کشور می کنند. این نوع از مهاجرت نیز به شرط برنامه دار بودن سودمند است.
مهاجرت منفی برای مقصد
گویاترین مثال برای این دسته، مهاجرت افاغنه به ایران است. در طول سال هایی که افغانستان درگیر جنگ بود، بیش از یک میلیون افغانی وارد ایران شدند که چون اغلب از اقشار کم سواد و کم درآمد آن کشور بودند، برای ایران ارمغانی جز بیماری، بیکاری، مشکلات امنیتی، قاچاق مواد مخدر و… به همراه نداشتند.
در این حالت کشور میزبان از هر جهت متضرر می شود. البته پیشگیری از این گونه مهاجرت ها اغلب به دلایل انسان دوستانه امکان پذیر نیست، ولی در هر صورت این دسته از مهاجرت، مطلوب هیچ کشوری نیست.
مهاجرت مثبت برای مقصد
کشورهایی که در مهاجرت نخبگان نقش مقصد را بازی می کنند، همواره طالب مهاجرت هستند. این کشورها بدون آنکه هزینه ای بابت تربیت نیروی انسانی ماهر پرداخته باشند، از توان علمی و فنی و اقتصادی آنها استفاده می کنند.
این کشورها معمولاً در زمانی کوتاه رشد اقتصادی و علمی چشمگیری دارند. کشوری مانند آمریکا که از تاریخ کوتاهی برخوردار است به علت همین مهاجرت ها اکنون به یک کشور توسعه یافته تبدیل شده است.
میثم قاسمی
